Standardi i normativi

Oblast planiranja i građenja u našoj sredini oduvek je posmatrana kao tehnički – građevinski problem, iako se zapravo radi o uspostavljanju fizičkih obrazaca za život ljudi i njihovu interakciju. U tom smislu, i regulativa iz ove oblasti odnosila se prevashodno na uređivanje osnovnih tehničkih pravila građenja, a arhitektonska organizacija prostora je ostajala u najvećoj meri neregulisana. U periodu usmerene stambene izgradnje, samo su u nekim slučajevima, poput izgradnje koju je finansirala JNA ili Grad Beograd, postojali pravilnici koji su definisali standarde i normative po kojima su projektovani stanovi, odnosno objekti. Oblast planiranja stambenih naselja i uređenja javnih prostora u tim naseljima nije bila regulisana ni na takav način.
Danas, kada se stambena izgradnja zasniva u najvećem delu na tržišnim zakonitostima, praktično ne postoji nikakav važeći i obavezujući pravilnik ili drugi sličan dokument, kojim bi se jasno definisali minimumi ili optimumi prostornih uslova za normalan život ljudi. Kvalitet primenjenih rešenja ima trend stalnog opadanja, tako da smo suočeni sa apsurdnom činjenicom da je nivo koji su imali stanovi izgrađeni pre tridesetak godina za današnje pojmove nedostižan. Razlozi za takva kretanja nisu samo ekonomske prirode, već su i posledica diskontinuiteta projektantske aktivnosti, koja dostignuti nivo nije uspela da održi tokom krize devedesetih godina, budući da opšteprihvaćeni postulati uređenja prostora nisu bili pretočeni u obavezujuće norme.
Studija o životnom standardu 2002/2007. [1] pokazuje da je struktura i opremljenost stanova siromašnih domaćinstava značajno lošija u odnosu na domaćinstva iznad granice siromaštva (koja većinom stanuju u objektima izgrađenim osamdesetih i sedamdesetih godina dvadesetog veka – periodu koji navodimo kao vreme uređene stambene izgradnje). Studija pokazuje trend porasta udela novoizgrađenih stanova u ukupnom broju, te je stoga važno što pre urediti ovu oblast, kako se ne bi uvećavao fond neuslovnih objekata.

[1] Studija o životnom standardu, Srbija 2002 – 2007. Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije, 2008.

Da li danas gradimo slamove budućnosti?

Da li su stanovi, objekti i naselja takvi da mogu da prihvate različite namene i načine korišćenja i njihove promene tokom vremena?

Engleski paviljon na ovogodišnjem bijenalu arhitekture
Ciklično smenjivanje paradigmi – idealni modeli stanovanja jedne generacije postaju slamovi, da bi ih zatim neka sledeća generacija reevaluirala (npr. čuvene kuće u nizu). [1]
Levičarski pokreti sa kraja XIX veka propovedali su smanjivanje gustina i decentralizaciju gradova, dok današnja laburistička vlada propisuje ograničavanje širenja urbanih područja, progušćavanje i urbanu obnovu. Nagrađeni projekti poslednjih godina zapravo recikliraju modele tradicionalnih stambenih objekata i naselja, kakva su rušena pre više od sto godina u ime napretka i eliminacije slamova.
Prosečan stan kakav se danas gradi na tržištu Velike Britanije je trosoban (two bedroom flat), od 5 do 20% manje površine u odnosu na minimalnu površinu socijalnog stana iz šezdesetih godina. Broj izgrađenih stanova godišnje raste, ali to ne znači i automatsko povećanje broja stanovnika, budući da manji stanovi, sa manjim prostorijama, prihvataju i manje gustine. Izgradnja stanova daleko je od postavljenog cilja (3 miliona stanova do 2020. godine). [2]
Svetska finansijska kriza nameće potrebu da se javni sektor ponovo snažno angažuje u oblasti stanogradnje, koja je poslednjih decenija bila prepuštena privatnom sektoru. [3]

Slika 31 – Izložbeni pult sa fijokama u kojima su „spakovani“ projekti

Architecture is Politics
Generalno, periodi vladavine levičarskih partija i pokreta su periodi masovne izgradnje socijalnih stanova i objekata društvenog standarda uz značajno učešće države ili lokalne samouprave, dok se u vreme desničarskih vlada takve aktivnosti prekidaju. [4]

[1] Jose Maria de Lapuerta, ed., Collective Housing: A Manual (Barcelona: Actar, 2007), pp. 65-69.
[2] Emily Greeves, The Development of Housing in Britain (London: British Council, 2008), pp. 27-29. i 87-89.
[3] Ellis Woodman, Home/Away – 5 British architects build housing in Europe (London: British Council, 2008), p. 6.
[4] Greeves, p. 27.