Urbani dizajn i urbana obnova

Razvoj gradova će, u svetu pa i kod nas, u budućnosti biti zasnovan prevashodno na urbanoj obnovi i regeneraciji. Umesto daljeg širenja na račun obradivog zemljišta, izgradnje novih naselja na obodu gradskog područja i glorifikacije saobraćajne infrastrukture, model razvoja postaje nešto sasvim drugo – obnova već izgrađenih delova grada, povećavanje gustina, unapređivanje postojećeg, obogaćivanje novim sadržajima i formama.

Ovaj proces se u literaturi i praksi pominje pod različitim, sličnim imenima, sličnih, ali ne i sasvim istih značenja. Na engleskom jeziku to je, najčešće, urban renewall ili urban rehabilitation.

Regeneration and Development se prevodi kao obnova i razvoj. Najčešće se odnosi na proces urbane obnove i razvoja, ali može biti i, recimo, ekonomska ili (šira) društvena obnova.

U domaćoj literaturi se kao prevod termina regeneration javlja unapređenje ili čak regeneracija. Ovaj pojam može da se odnosi kako na najuže prostore, tako i na širu teritoriju grada. Podrazumeva učešće različitih aspekata rekonstrukcije u tom postupku.

Kod nas češći termin urbana rekonstrukcija nije dovoljno precizan kao zamena, pošto podrazumeva nešto uže polje aktivnosti od obnove (fokusirano na obnovu fizičkih struktura manjeg obuhvata).

Urbana obnova je najširi oblik rekonstrukcije. Najčešće se upotrebljava kada je predmet pažnje čitav grad.

Izrazi rehabilitacija, regeneracija i obnova najčešće se upotrebljavaju u anglosaksonskim zemljama i SAD. U Britaniji se često koristi i termin urbana renesansa. U Francuskoj, Španiji i Italiji češći naziv je remodelacija, a uz navedene manje razlike globalno se misli na isto: oživljavanje grada. [1]

Pod pojmom urbani dizajn kod nas se obično podrazumeva rad u „arhitektonskoj“ razmeri, odnosno oblast između planskih akata višeg reda i arhitektonskih projekata.

U smislu u kome se, međutim, u navedenoj literaturi pominje termin urban design, on obuhvata i planersku i projektantsku aktivnost, tako da se može shvatiti kao planiranje i projektovanje. U tom smislu, urbani dizajn kao ideja, metodološki koncept i proces, sadrži sve aktivnosti koje je neophodno sprovoditi u procesu urbane obnove.

Razumevanje pojma urbanog dizajna, kao oblikovanja gradskih prostora, u različitim periodima, odnosno fazama urbanističkih promišljanja, variralo je od autora do autora. Tako se prepoznaje nekoliko koncepata, od kojih ćemo navesti urbani dizajn kao dominaciju fizičkog proizvoda, odnosno oblikovanje grada bez projektovanja objekata (makro skala arhitekture), zatim integraciju fizičkog i društvenog domena u krajnjem produktu (formiranje fizičkog okvira društvene sfere), integraciju fizičkog proizvoda i procesa i, na kraju, dominaciju procesa, kod koje savremeni urbani dizajner najčešće ne oblikuje izgrađeni artefakt, već definiše sferu odlučivanja, u kojoj drugi dalje formiraju fizičke strukture. [2]

Urbani dizajn spaja brojne elemente stvaranja mesta – odgovornost prema životnoj sredini, društvenu jednakost i ekonomsku izvodljivost, na primer – kako bi se dobila mesta koja se odlikuju lepotom i posebnim identitetom.

Urbani dizajn prevazilazi svoje korene kao što su planiranje saobraćaja, arhitektonsko projektovanje, ekonomija razvoja, pejzažno uređenje i inženjering. On obuhvata sve te elemente. Ukratko, urbani dizajn je proces stvaranja nove vizije nekog prostora, a zatim angažovanja eksperata na realizaciji te vizije.

[1] Eva Vaništa Lazarević, Obnova gradova u novom milenijumu (Beograd: Classic map studio, 2003), pp. 50-60.
[2] Dragana Bazik, Relacijski prostor grada: projekat, tekst, realizacija (Beograd: Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2008), pp. 12-15.